Handvest van de buitenboordmotortheologie

De Buitenboordmotortheologie is een platform voor experimentele theologie. Uitgangspunt van deze theologie is dat niet over de aard van de middelen moet worden geoordeeld maar over de intentie waarmee ze worden ingezet. Daarom is voor Buitenboordmotortheologen tweeduizend jaar traditie noch een ballast, noch een bedreigd erfgoed, maar een buitenboordmotor. Voor hen is christen zijn geen keuze ‘voor’ of ‘tegen’, maar een historische en plaatselijke situatie waarin zij geworpen zijn. Met andere woorden: Religie is cultuur. Dit handvest biedt een rationeel perspectief: een ‘opportunistisch christendom’ als alternatief voor een ‘verkozen of verworpen christendom’.

Het kerstpakket

Het christelijk geloof bestaat vanouds uit het erkennen en het ervaren van een god, het behoren tot een sociale gemeenschap, en een wereldbeeld dat mogelijkheden biedt gebeurtenissen in een zinvolle samenhang te bezien. Dit biedt de kerk aan in een totaalpakket, maar zo’n kerstpakket hoeven we niet. Mensen zijn uitstekend in staat hun religiositeit vorm te geven. Of ze daarin nu worden bijgestaan door een religieuze professional of dat ze een keuze maken uit de lifestyles en identiteiten die via de media tot hen komen. Bovendien hóeft de kerk dit pakket niet meer aan te bieden: het christelijke wereldbeeld is zo verweven met de westerse cultuur dat de kerk wat dit betreft kan zeggen: “Missie volbracht”.

Het veelkleurig gewaad

Het spreken over de mens als individu is tegenwoordig de norm. De kerk daarentegen wenst een knusse omgeving –de ‘gemeenschap’– als uitgangspunt te nemen. Haar gemeenschap is echter vaak een congregatie van een beperkt aantal grijstinten. Kerken zijn op deze manier clubgebouwen met een kansel vanwaar met leedwezen wordt betuigd dat ‘het lichaam van Christus is verscheurd’. Dit is de mythe van de verscheurde mantel: het christendom wordt voorgesteld als een verscheurde mantel die ooit in een betere staat verkeerde. De buitenboordmotortheoloog benadrukt juist de diversiteit. De uiteenlopende vormen van christendom dragen bij aan de verscheidenheid van de verschijnselen die samen onder de noemer ‘religie’ worden gebracht. Wie deze verscheidenheid als uitgangspunt neemt, kijkt vanuit een ander perspectief naar de eigen traditie. Dit meta-perspectief relativeert de eigen positie en voorkomt blikvernauwing. De buitenboordmotortheoloog prefereert de mythe van het veelkleurig gewaad boven de mythe van de verscheurde mantel.

De orthodoxie

Wat gewoonlijk onder de term ‘het christendom’ wordt verstaan is in feite een veelvoud aan tradities. Wat betreft het heden is dit empirisch waarneembaar, wat betreft het verleden is men aangewezen op schriftelijke bronnen en andere materiële artefacten. Naarmate men zich in de tijd verder terug beweegt worden die bronnen schaarser. Hierdoor is de verleiding het begin van een orthodoxe traditie te onderscheiden groter. De christelijke orthodoxie concentreert zich op Jezus, en dat terwijl er uit Jezus’ tijd geen bronnen over hem zijn. Tegenover dit hysterisch christendom opteert de buitenboordmotortheoloog voor historisch christendom. De vroegste christelijke geschriften spreken weliswaar over Jezus, maar die uitspraken laten zien hoe in de tweede helft van de eerste eeuw over hem gedacht werd, en niet wat er eigenlijk is gebeurd in de tijd dat Jezus rondliep. Dat blijkt uit het feit dat de vroegste bronnen allemaal hun eigen Jezus hebben. Om misbruik te voorkomen bekritiseert de buitenboordmotortheoloog de bronnen met een interpretatieve vrijmoedigheid. De vrijmoedigheid steunt op de pretentie de tijd waarin de schrijvers leefden voldoende te kennen om de inhoud van hun geschriften tegen die achtergrond te verklaren. De bedoeling hiervan is de volle aandacht te geven aan de schrijvers, als interpreten van Jezus’ overtuiging. Voor de buitenboordmotortheoloog zijn personen belangrijker dan personages.

Een onheilsgeschiedenis

Een goddelijke openbaring is herkenbaar aan een beperkte zeggingskracht; pas met de nodige politieke overreding verkrijgt ze overtuigingskracht. Het mag wel het grootste winstpunt van de Verlichting heten dat men de goddelijke openbaring heeft ontmaskerd als een product van de menselijke verbeelding. Volgens velen betekent dit het einde van de religie. De buitenboordmotortheoloog ziet het, en zegt: “Verdraaid, een nieuw begin!” Als menselijke en maatschappelijke verhoudingen niet langer gelegitimeerd worden door een aantal openbarende Goden ontstaat er ruimte voor verwondering en afgrijzen over het vermogen van een god als motor achter het menselijke bootje.

Maatschappijverlating

In het huidig tijdgewricht is de polarisering tussen kerkelijk en onkerkelijk Nederland vrijwel compleet. Het enige waarover men het onderling nog eens schijnt te zijn is dat de kerk een stoffig instituut is dat alleen uit antiquarische oogpunt houdbaar is. Onkerkelijken zien dat als een bevestiging van hun keuze zich daarvan afzijdig te houden. In kerkelijke kring is het effect desastreuzer, met name wanneer men het ziet als een argument om zich diep in te graven. Vanuit ivoren torens maakt men zich zorgen om de teloorgang van het christelijk erfgoed en het afkalven van de vroomheid. De gedachte dat de kerk een maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft, wordt daarmee naar de achtergrond gedrongen. Acties gericht op het getalsmatig in stand houden van een ledenbestand, geven blijk van een beperkte visie. Voor de buitenboordmotortheoloog staat niet de bezorgdheid over de leegloop van de kerken voorop, maar de vraag naar de juiste verhoudingen: Moet kerkverlating opgevat worden als het verlaten van de kerk door individuen of als het verlaten van de samenleving door een instituut? Met andere woorden: Is de kerk er voor de mensen of zijn de mensen er voor de kerk?

Opportunistisch christendom

Uitgaan van eigen kracht staat voor de buitenboordmotortheoloog voorop. Aansluiting bij een religieus instituut is niet bepalend voor het hebben van een christelijke identiteit. De invloed van de christelijke traditie is nog zo groot dat talloze persoonlijke denkbeelden –van kerkelijken en onkerkelijken– alleen binnen het kader van die traditie begrepen kunnen worden. Dit biedt een vrijheid, die door opportunistische christenen wordt aangegrepen. Zij voelen zich vrij de christelijke traditie op hun manier te verrijken, met mystiek slempen, een hyperreële toekomstverwachting, of een tantrische heilsmassage. Blijft in beweging! Dat is het devies.


Weet u uitgenodigd tot een reactie via [email protected]